Deze week merkte een commentator op dat premier Rutte en zijn kabinet tijdens het Kamerdebat over de kindertoeslagaffaire spitsroeden hadden moeten lopen.

Natuurlijk niet in letterlijke zin, want van oorsprong verwijst deze uitdrukking naar een oude militaire straf:  een veroordeelde soldaat moest met ontblote rug tussen twee rijen soldaten lopen, die met puntige stokken bewapend waren. Dat was niet alleen een vernederende, maar ook erg zware straf;  sommige militairen vonden zelfs de dood. Meestal wordt spitsroeden lopen gebruikt in een tweede, figuurlijke betekenis: een openbare vernedering moeten ondergaan omdat je iets verkeerds hebt gedaan.

Misschien bedoelde de commentator dat het Kamerdebat vernederend was voor Rutte en de zijnen. Maar de uitdrukking wordt ook vaak in een derde betekenis gebruikt, die in dit geval eveneens toepasselijk is: zeer behoedzaam te werk gaan.

Een mooi voorbeeld van die toepassing van de uitdrukking is te vinden in een uitspraak van SGP-voorman Van der Staaij. Die zei eens dat debatteren over een individuele justitiële kwestie ‘spitsroeden lopen’ is, want ‘je hebt de regels van de rechtsstaat ten volle te respecteren, maar ook recht te doen aan de maatschappelijke onrust.’ Zo’n uitspraak maakt duidelijk dat spitsroeden lopen in feite synoniem geworden is met een andere, in de politiek net zo’n populaire uitdrukking: op eieren lopen.

Dat was precies wat premier Rutte en zijn ministers moesten doen tijdens het Kamerdebat: een ingewikkelde balanceeract uitvoeren waarbij ze enerzijds door het stof moesten gaan en anderzijds de reputatie van het kabinet intact zien te houden.

 Ton den Boon, Nederlands hoofdredacteur van de Dikke Van Dale