Domino-effect maakte in 1984 zijn opwachting in de Dikke Van Dale, zowel in de letterlijke betekenis ‘effect dat de achterste van een rij rechtop gezette dominostenen door zijn val alle andere achtereenvolgens aan het vallen brengt’ als in de figuurlijke betekenis ‘aanstekelijkheid’. Die vage term ‘aanstekelijkheid’ werd later vervangen door ‘ongewenste, maar onvermijdelijke kettingreactie die volgt op een gebeurtenis’.

In die laatste betekenis dateert domino-effect uit de Koude Oorlog. Westerse politici hielden toen hun hart vast voor uitbreiding van het communisme. De vrees bestond dat als een land eenmaal communistisch was geworden de buurlanden vanzelf zouden volgen. Die ‘communistische besmetting’ heette in het Engels domino effect, een term die vooral courant werd dankzij de oorlog in Vietnam in de jaren zestig.

Het eerste deel van domino-effect was al bekend toen onze taal dit woord uit het Engels overnam.

Domino verwijst namelijk sinds de tweede helft van de 18de eeuw naar het spel met 28 stenen die niet rechtop gezet, maar op een bepaalde manier aan elkaar gelegd moeten worden. Aanvankelijk werd dat het domineespelgenoemd, omdat werd aangenomen dat het door predikanten zou zijn bedacht.

In werkelijkheid heeft onze taal domino via het Frans ontleend aan het Latijnse woord voor heer: dominus. Volgens de Dikke Van Dale uit 1884 werd het spel zo genoemd, ‘omdat iedere speler tracht domino (heer of meester) te worden’, dat wil zeggen probeert te winnen door al zijn stenen te leggen.

Domino-effect in de Dikke Van Dale Online, januari 2019:

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale

Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.