Door de Russische invasie van Oekraïne schrijven kranten nu over de mogelijke comeback van het ‘IJzeren Gordijn’. Eigenlijk ging iedereen ervan uit dat dit na de val van de Muur in Berlijn een historisch begrip was geworden.

 

Meestal wordt Winston Churchill genoemd als de geestelijk vader van de Engelse pendant, Iron Curtain. Dat klopt in zoverre dat Churchill in 1946 deze uitdrukking voor het eerst publiekelijk heeft gebruikt ter aanduiding van de scheiding tussen Oost- en West-Europa.

 

Bij nader inzien blijkt IJzeren Gordijn als politieke term ouder te zijn. Volgens het Leenwoordenboek van Nicoline van der Sijs heeft Churchill hem half mei 1945 al eens gebruikt. Mogelijk ontleende hij de term aan een artikel dat begin mei 1945 in The Times stond met de waarschuwing voor een ‘iron curtain’ in het oosten van Europa, waarachter een vernietigend regime actief was: het Rode Leger. Saillant detail: dit artikel is een vertaling van een toespraak van de Duitser Johann Ludwig Graf Schwerin von Krosigk, die vlak na Hitlers dood een paar weken Rijkskanselier was en die de westerse geallieerden wilde overhalen om gezamenlijk verder te vechten tegen het Rode Leger.

 

Wie de uitdrukking ijzeren gordijn (met kleine letter) in de historische krantendatabank Delpher intikt, vindt overigens nog oudere vindplaatsen. Zoals een artikel in het Algemeen Handelsblad uit 1837 over de grote schouwburg in Sint-Petersburg, waar een ‘ijzeren gordijn’ als brandpreventie diende. Naast die letterlijke betekenis werd ijzeren gordijn aan het eind van de 19e eeuw ook weleens figuurlijk gebruikt voor ‘tralies’. Zo schrijft de Provinciale Drentsche en Asser courant in 1881 over misdadigers die ‘achter het ijzeren gordijn’ verdwijnen, ‘velen voor lang, menigeen voor altijd’. Tegenwoordig wordt ijzeren gordijn ook weleens in een andere, figuurlijke betekenis aangetroffen: een grens die niet overschreden kan of mag worden.