In het Engels komt de term pencil economics al geruime tijd voor, in het Duits zijn in het verleden zowel Bleistiftökonomie als Bleistiftwirtschaft aangetroffen, maar pas  vandaag debuteert de economische vakterm potloodeconomie in de media. Dat hebben we indirect te danken aan Volkskrant-economoom Peter de Waard, die vandaag naar aanleiding van de aflevering Zomergasten van afgelopen zondag schrijft over minister Eric Wiebes:

Hij omarmde de potloodeconomie van Milton Friedman, de man die de basis legde voor Reaganomics en Thatcherism waarbij de rol van de staat werd teruggedrongen ten faveure van de vrije markt. Het symbool van deze neoliberale revolutie was het potlood, zoals de hamer en sikkel dat was van de communistische revolutie vele decennia jaar eerder.

Het woord potloodeconomie verwijst naar een filmpje dat tijdens de uitzending te zien was, waarin de Amerikaanse economie Milton Friedman (1912-2006) de werking van de economie (de vrijemarkteconomie) uitlegt aan de hand van een potlood.

Friedman gebruikt het sprookje I, Pencil van de Amerikaanse libertaire denker Leonard Read (1898-1983), waarin een potlood zijn autobiografie vertelt. De moraal van dat verhaal is dat niemand in zijn eentje een potlood kan maken. Er zijn houthakkers voor nodig, mijnwerkers in de grafietmijnen, er is lijm nodig, verf, rubber, maar bijvoorbeeld ook koffie die de houthakkers drinken als ze pauzeren. Zo zijn er misschien wel duizenden mensen die een bijdrage leveren aan de vervaardiging van het potlood, dat we echter toch voor een habbekrats in de winkel kunnen kopen.

Friedman gebruikt dit sprookje om uit wat het geheim is achter deze gezamenlijk voortbrenging van nuttige producten: de prijsvorming door vraag en aanbod in de vrije markt. Alleen dat mechanisme zorgt ervoor dat mensen die elkaar vaak niet kennen en die elkaar misschien zelfs haten, zonder enige menselijke vorm van regie met elkaar samenwerken aan producten die voor iedereen nuttig zijn.

Zoals de hamer en sikkel een metafoor zijn voor de geleide economie, zo kun je het potlood als een metafoor voor de vrijemarkteconomie opvatten, schrijft De Waard. Dat impliceert dat potloodeconomie een synoniem zou kunnen worden van vrijemarkteconomie. Hoewel de metafoor binnen kringen van economen vrij bekend is, is het woord potloodeconomie zelfs in die kringen nog onbekend. Maar het debuut van het woord in de krant van vandaag kán daar wellicht verandering in brengen.

Definitie

potloodeconomie (v. g.mv.) vrijemarkteconomie, ontleend aan Engels pencil economics, dat berust op het economische sprookje I pencil, waaraan geregeld wordt gerefereerd om de autonome prijsvorming in de vrije markt te illustreren

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale

Het Woord van de Dag (#WVDD) wordt mede mogelijk gemaakt door Taalbank.nl. Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.