Dat het een mooi boek is, zult u wel weten. Maar het is ook het mooie boek, met een e. Ook dat doen mensen voor wie het Nederlands hun moedertaal is vanzelf goed. Maar weet u ook welke regel hierachter schuil gaat? Wanneer gebruik je wel en wanneer geen e achter een bijvoeglijk naamwoord? En is iemand nou een sociaal ondernemer of een sociale ondernemer?

Sommige taalkwesties zijn voor moedertaalsprekers heel vanzelfsprekend, en voor tweedetaalleerders bijna niet aan te leren. Het lidwoord is er daar één van. In het Nederlands weet u feilloos of u de of het moet gebruiken. Maar wanneer is het in Frans nou le en wanneer la? Een vergelijkbare kwestie in het Nederlands is die van de buigings-e: de e die soms wel en soms niet achter een bijvoeglijk naamwoord verschijnt. U weet heel goed dat het een groot huis is naast het grote huis. Maar in welke gevallen die e precies verschijnt, kunt u waarschijnlijk niet goed uitleggen. En dan zijn er ook nog uitzonderingen, die ook voor moedertaalsprekers soms lastig zijn.

De vaste regel

Eerst maar eens de regel: er komt altijd een e achter het bijvoeglijk naamwoord, behalve als het voorafgegaan woord door het onbepaalde lidwoord een, of als het lidwoord helemaal ontbreekt én het gevolgd wordt door een het-woord. Kijk maar:

• de mooie tafel – een mooie tafel – mooie tafel – mooie tafels
• het mooie boek – een mooi boek – mooi boek – mooie boeken

Onder die gevallen zonder lidwoord vallen ook zinnen waarin iets anders dan een lidwoord voor het bijvoeglijk naamwoord staat: ‘geen mooi boek’, ‘elk weldenkend mens’. Nogmaals: voor moedertaalsprekers zijn deze regels eenvoudig toe te passen, zonder dat iemand ze ooit expliciet heeft geleerd.

De uitzonderingen

Lastiger zijn de uitzonderingen, waarin de e weggelaten wordt, terwijl je die volgens de hoofdregel wel zou verwachten. Die zijn op te delen in ruwweg drie categorieën.

Vaste combinaties

Het kan dan gaan om combinaties die een functie of bevoegdheid omschrijven: administratief medewerker, dienstdoend arts, maar ook in sommige andere vaste combinaties gebruiken we geen e waar je die volgens de hoofdregel wel zou verwachten. Het bijvoeglijk naamwoord heeft dan een wat figuurlijker betekenis dan in andere combinaties: Centraal Station, het algemeen belang, het openbaar vervoer, een groot man. Als je de eweglaat, vervalt het vaste aspect van de combinatie, en krijgt het bijvoeglijk naamwoord veel meer zijn oorspronkelijke betekenis. Het centrale station is bijvoorbeeld een station dat in een plaats centraal gelegen is; het Centraal Station kan best aan de rand van een plaats liggen.

Bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op -lijk(s)

Het dagelijks leven, het belachelijk voorstel. Sommigen kunnen ook bij lidwoorden die op –ig eindigen de eweglaten: het angstig avontuur. Dat klinkt mij wat ouderwets in de oren, maar dat zal niet voor iedereen gelden. Overigens komen het dagelijkse leven en het belachelijke leven ook voor; in dit geval zijn beide vormen goed.

Bijvoeglijke naamwoorden die op drie of meer onbeklemtoonde lettergrepen eindigen

Ongebruikeler(e) maatregelen, een voorzichter(e) benadering. Het gaat hierbij om bijvoeglijke naamwoorden die in de vergrotende trap staan. Veel mensen vinden hier de vorm zonder e iets formeler dan die met.

Sociaal of sociale ondernemer?

Dus hoe zit het nou met die ondernemer uit het begin van dit stukje? Die valt onder de eerste uitzonderingsregel hierboven; zonder e is het een vaste combinatie die een functie omschrijft, en met e is het ‘gewoon’ een combinatie van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. Oftewel,  een sociaal ondernemer is een ondernemer die rekening houdt met mens en maatschappij en een sociale ondernemer is een ondernemer die een sociaal karakter heeft: een joviaal iemand dus.

Meer taaltips Nederlands, hapklaar in je mailbox? Probeer onze Van Dale Taalsnacks.

Over de auteur
Aleid van de Vooren werkt als NT1-trainer voor Language Partners. Aleids missie is om mensen efficiënter te leren schrijven, zodat ze in minder tijd betere teksten kunnen maken.

Deze blog is oorspronkelijk gecreëerd en gepubliceerd door Language Partners.