Taal is leuk. Onderzoek naar taal is nog veel leuker.

Deze eerste zinnen uit Opzienbarende ontdekkingen over taal van Milfje Meulskens nodigen meteen uit om door te lezen. Want taal is verschrikkelijk leuk. Het begint al als je woorden in een vreemde taal of dialect hoort uitspreken en je probeert te raden wat hun betekenis is. Dit is een boek over taal en over taalwetenschap. Het vertelt uitgebreid over verschillende onderwerpen in de taal en het onderzoek daarnaar. Zoals in de inleiding staat: ‘De gevolgde methode is de kern van de wetenschap. Om die reden besteden we dan ook een deel van ieder stukje aan de precieze aanpak van de onderzoeker(s). (...) Het is heerlijk om te zien wat voor manieren wetenschappers nu weer bedacht hebben om de honing uit de bijenkorf van onze wereld te peuren.’ Milfje Meulskens – het pseudoniem waarachter het schrijversduo Sterre Leufkens en Marten van der Meulen schuilgaat – hoopt met dit boek een bescheiden bijdrage te leveren aan de voortgang van kennis van de wereld in het algemeen en van taal in het bijzonder. 

Fascinatie voor taal
De taalkunde en de fascinatie van wetenschappers voor taal staan centraal. Ook wordt de vraag gesteld of de taal verloedert. De conclusie is dat de taal niet verloedert, maar meegaat met de tijd, met zijn actuele gebruikers. Taal is dynamisch en veranderlijk. Je krijgt een veelvormig beeld van wat de taalwetenschap zoal onderzoekt.

De artikelen vragen ook bij grote interesse om een rustige lezer die zich goed kan concentreren. Ik merkte dat ik in het begin van de ene naar de andere hoek van de pagina sprong terwijl ik las. En dat ligt meer aan mij dan aan het verhaal. Er wordt bijvoorbeeld heel leuk uitgelegd hoe woorden uit verschillende talen eigenlijk op elkaar lijken als neuzen uit dezelfde familie en hoe onderzoek naar onze oudste woorden ons voert naar de gebieden waar deze als eerste zijn uitgesproken, zoals de Pontisch-Kaspische steppe en Anatolië.

Bakken met woorden
Een ander artikel gaat over het babybrein, dat al snel de melodie van de moedertaal oppikt, zelfs al in de baarmoeder, en na de geboorte maken de babyhersenen als het ware bakjes voor klanken, afhankelijk van de taal waarin hun ouders tegen de baby of met elkaar spreken. Via die bakjes worden al dan niet herkenbare woorden gesorteerd en wordt de groep verstaanbare woorden apart gehouden van de rest van de klanken die baby’s horen, het begin van het leren van taal. Dan is er een artikel over onbegrip in taal. Natuurlijk, we doen de hele dag niet anders dan elkaar proberen te verstaan en te volgen. We zijn constant aan het repareren wat niet goed binnenkwam, want we begrijpen elkaar lang niet altijd. Hoe doen we die reparaties? En hoe doen we dat in 22 verschillende talen? Dit onderdeel van taal is (nog) niet grootschalig bestudeerd, maar het blijkt dat alle talen neigen de reparaties op dezelfde manieren uit te voeren. In landen waar meer geld is om taalwetenschap uit te voeren, is dit ook diepgaander bestudeerd.

Gevarieerde onderwerpen
In dertig hoofdstukken wordt zo van alles over taal uitgelegd aan de hand van korte voorbeelden uit de praktijk én wordt iets verteld van de methode waarmee het onderwerp bestudeerd is. De herkomst van onze taal, taal leren, onbegrip in taal, de locatie van taal in je brein, het verdwijnen van lidwoorden in het Nederlands. Opvallende onderwerpen in het boek zijn de invloed van taal op reuk, hersenen creëren geluiden die er niet zijn, hoe ons brein onze schriftsystemen bepaalt, de invloed van klimaat op taalklanken, hoe leer je humor aan een computer en of iets fout is en fout gevonden wordt in taalgebruik. Maar verder gaat het ook over jongerentaal, en wanneer die gebruikt wordt (en wanneer niet), over sterke werkwoorden en of deze altijd sterk zullen blijvend (nee dus, laat de geschiedenis zien).

De methodes om taal te onderzoeken, maken vooral gebruik van proefpersonen aan wie vragen worden voorgelegd. De schrijvers kijken ook naar onderzoeken uit de geschiedenis en uit de filosofie, tot aan Aristoteles toe. Het gaat best ver, zoals: welke woorden passen in de groep meubels en welke niet? Dit met de gedachte in het achterhoofd dat mensen vaak collectief dezelfde antwoorden geven op zulke vragen.

Het nut en het plezier van taalonderzoek
Samengevat: het boek is een verzameling artikelen over de meest uiteenlopende onderwerpen in onze taal. De schrijvers hebben mij overtuigd van het nut van onderzoek naar taal en laten ook zien dat het interessant is om taalonderzoek te doen. Taalonderzoek geeft ons een uitgebreid beeld van wie wij zijn en hoe onze taal met ons mee-evolueert door de tijd. Misschien was het nog mooier geweest wanneer ik aan de hand van één overkoepelend verhaal of visie werd meegenomen door deze verschillende onderzoeken. Dat zou het boek nog iets meer samenhang en richting hebben gegeven. Ondanks dat is het een interessante verzameling artikelen, die het lezen zeker waard zijn.

Deze recensie is geschreven door mevrouw L. van der Duim-Muller.

Verkrijgbaarheid
Van Dale-webwinkel. 128 pagina’s | € 12,50 | ISBN: 9789460773280. Bekijk hier het inkijkexemplaar. Ook verkrijgbaar als e-book.