“Beste mensen van Van Dale, Wij moeten wel eens op school dingen opzoeken in het woordenboek. Wilt u er als u weer een woordenboek maakt voortaan rekening mee houden dat er mensen zijn die net Nederlands leren.”
Aldus Marieke, brugklasleerling, in een brief in 1984 over haar poging om de betekenis van het woord natuur te achterhalen in de Dikke Van Dale. De gevonden definitie had ze letterlijk overgeschreven, met een vette streep onder de woorden die ze niet begreep. Namelijk: élk woord van de definitie…

Huh?
Marieke stond niet alleen met haar klacht. Begin jaren 80 ontving Van Dale veel signalen van onderwijskrachten dat ze met de bestaande woordenboeken in de klas niet uit de voeten konden.
Om te beginnen viel het voor kinderen al niet mee om, te midden van een brij van taalkundige en grammaticale informatie, te ontdekken wat nu eigenlijk de definitie was. En als ze die eenmaal hadden gevonden, schoten ze daar vaak weinig mee op. Wat moest een tienjarige bijvoorbeeld met ‘de ziel als zetel van de bewustzijnsverschijnselen’ als uitleg van psyche? Of met ‘aan eigen verkiezing overgelaten’ als omschrijving van facultatief? En wat te denken van: paars: ‘naam van een naar violet of purper zwemende kleur, die hetzij naar het rood, hetzij naar het blauw kan neigen’?

Woordenfreaks
Het was hoog tijd voor een Van Dale-woordenboek speciaal voor jeugdige gebruikers. Marja Verburg en ik gingen met dit project aan de slag.
Allereerst moesten we bepalen welke trefwoorden we wilden opnemen. Met het potlood in de aanslag hebben we de hele trefwoordenlijst van de Hedendaagse Van Dale* doorgenomen, met 90.000 ingangen. Daarin zijn we gaan schrappen. Een taaie klus? Niet voor woordenfreaks zoals wij! Juist boeiend om steeds te wikken en te wegen: welke woorden horen thuis in ons kinderwoordenboek, welke woorden kunnen we met een gerust hart weglaten? Het resultaat was een verzameling van ruim 25.000 woorden die kinderen wellicht zouden willen opzoeken. Niet alleen om de betekenis te achterhalen, maar ook om de schrijfwijze te checken, of om de verklaring van een uitdrukking of spreekwoord te vinden. 

Paars is de kleur van rode kool
En toen kon het echte werk beginnen: definities schrijven. De uitdaging was om precieze én makkelijk te begrijpen omschrijvingen te maken, in een frisse stijl. Daarom formuleerden we onze uitleg in eerste instantie zonder andere woordenboeken voor onze neus, om niet beïnvloed te worden door dat enigszins plechtstatige taalgebruik. Pas achteraf vergeleken we, ter controle, onze definities met de Hedendaagse en de Dikke Van Dale. Zo werd onze omschrijving van psyche: al je gedachten en gevoelens = geest. Facultatief werd bij ons: niet verplicht, die of dat je kunt kiezen. Met daarbij de voorbeeldzin: de kerstviering op school is facultatief je hoeft er niet heen. En paars: een mengeling van rood en blauw, de kleur van rode kool.

Pers
Zo waren we steeds op zoek naar een ‘kinderlijk eenvoudige’ definitie die de spijker op zijn kop sloeg. Twee jaar hebben we met een team van acht redacteuren aan dit project gewerkt. Wijzelf waren trots op het eindresultaat. Ook de onderwijswereld was positief. Gaandeweg het project hadden we al proefkopij voorgelegd aan een grote groep leerkrachten, om te testen of we op de goede weg waren. Hun oordeel luidde unaniem: dit woordenboek móét er komen.

Maar hoe zou de pers reageren? Zouden recensenten het wel op waarde weten te schatten, en inzien dat het niet ging om het zoveelste woordenboek in een rij?
Ach, waar hadden we ons zorgen om gemaakt…? Er was bijna geen krant die kort na de verschijning geen aandacht besteedde aan het kleine broertje van de Dikke Van Dale. En hoe! ‘Een bijna poëtisch woordenboek’, ‘juweeltjes van definities’, ‘een feest voor de taalfreak’, om maar enkele citaten te geven.
Dat was, bijna dertig jaar geleden, het startsein voor een geweldige loopbaan voor het Basiswoordenboek. Inmiddels heeft het zijn weg gevonden naar vele scholen en huishoudens in Nederland en België. 

Monique Huijgen, auteur

*Van Dale Groot woordenboek hedendaags Nederlands