Hoe leer je humor aan een computer? 
Computers kunnen eindeloos veel. Zo verslaan ze ons inmiddels zelfs al bij go en poker, spelen die lang werden gezien als bastions van het menselijk intellect. Op het gebied van taal echter benadert de computer de mens nog steeds bij lange na niet. Toch komen computers steeds dichter bij het nadoen van menselijke taal. Recente pogingen om dit te bewerkstelligen richten zich op humor. Want wat begrijpt een computer daarvan? En interessanter nog: kun je een computer flauwe humor leren?

Nadoen
Computers gebruiken taal nu al wel, maar ze doen dat op een hele simpele, reactieve manier. Geef ze een woord of zinnetje, en ze snappen hoe ze moeten reageren. Neem Siri, de hulpfunctie van de iPhone. Als je die vraagt ‘Is hier een restaurant in de buurt?’, dan snapt ze dat doordat ze de woorden restaurant, hier en buurt herkent. Maar als je wilt dat computers creatiever kunnen reageren, dan moeten ze regels kunnen afleiden uit input. Zo leren mensen ook taal.

Af en toe wordt een poging gedaan programma’s te maken die op deze manier taal leren. Microsoft probeerde het bijvoorbeeld in het voorjaar van 2016, met de lancering van een twitterbot genaamd Tay. Het idee was dat zij op basis van wat mensen tegen haar zeiden een goed taalgevoel zou ontwikkelen. Het resultaat? De Engelse krant The Telegraph vatte het als volgt samen: ‘Microsoft deletes “teen girl” AI after it became a Hitler-loving sex robot within 24 hours’. Dit laat goed zien dat er meer nodig is dan alleen input: je hebt ook culturele en sociale bagage nodig. Daardoor weet je wat je wanneer wel en niet mag zeggen.

Humor
Naast context is ook humor een valkuil voor computers. Humor gaat namelijk vaak over iets wat niet letterlijk in de betekenis van een woord of zin zit. Neem dit bekende woordgrapje van de komiek Groucho Marx: ‘Time flies like an arrow. Fruit flies like a banana’. Het is grappig omdat de vorm van de zin hetzelfde is: ‘X flies like a Y’, maar de betekenis totaal anders. Dit komt natuurlijk door de dubbele betekenissen van de woorden flies (als werkwoord en zelfstandig naamwoord) en like (als werkwoord en voegwoord). Voor een computer is dit maar moeilijk te begrijpen.

Er zijn echter veel typen grappen die een bepaalde regelmaat kennen, en dat is voor computers prettig. Een voorbeeld zijn tweedelige oneliners, waarin één woord in het ene deel figuurlijk en in het andere deel letterlijk wordt gebruikt (‘Neem dat van mij aan, ik heb het niet nodig’). Of de typisch Amerikaanse ‘klop-klop’-grappen, waarbij een woord of zin niet wordt afgemaakt, waardoor je een verkeerde verwachting schept, zoals in het voorbeeld hieronder te zien is.

Dit soort grappen kan een computer in ieder geval deels begrijpen.

Dat zei je vrouw vannacht ook
In 2014 legden twee Amerikaanse onderzoekers zich toe op het aanleren van een ander specifiek type grapje: ‘dat zei je vrouw vannacht ook’. Het uitgangspunt lijkt simpel: maak van een uitspraak iets seksueels. Als iemand zegt ‘Zo’n grote heb ik nog nooit gezien’, dan zeg jij ‘dat zei je vrouw vannacht ook’. Gevolg: hilariteit alom. In bepaalde groepen tenminste. Maar het gaat opnieuw om iets wat niet letterlijk bedoeld was, en wat dus voor computers lastig is. Om toch dit soort grapjes aan de computer aan te leren maakten de Amerikanen eerst een lijst met seksuele eufemismen. Ze deden dit voor zelfstandige naamwoorden (banaan, grot), werkwoorden (ploegen, bestijgen) en bijvoeglijke naamwoorden (vochtig, diep). Vervolgens leerden ze computers te herkennen wanneer zo’n woord wel of niet in een seksuele context gebruikt werd. Het grapje werkt tenslotte alleen buiten een seksuele context. Door dan te kijken naar zinnen waarin minstens twee van de eufemismen voorkwamen, kon de computer in ongeveer 60 procent van de gevallen ‘dat zei je vrouw vannacht ook’ op het juiste moment zeggen. Dat is best een aardige score, maar een robot als cabaretier, dat zal nog wel even duren. De score moet beter: we zullen er flink aan moeten trekken om die omhoog te krijgen. En dát zei je vrouw vannacht ook. 

Marten van der Meulen, co-auteur van het boek Opzienbarende ontdekkingen over taal.

Dit is een artikel uit het boek Opzienbarende ontdekkingen over taal.

Verkrijgbaarheid
Opzienbarende ontdekkingen over taal is verkrijgbaar via de reguliere (online)boekhandel en in de Van Dale-webwinkel. 128 pagina’s | € 12,50 | ISBN: 9789460773280. Bekijk hier het inkijkexemplaar. Ook verkrijgbaar als e-book.