Hoe vernieuw je de Dikke Van Dale? XIV
Van brekespel tot spelbreker – bewerking van gewestelijke woorden
Bij bijna 10.000 woorden, betekenissen en uitdrukkingen in de Dikke Van Dale staat dat ze alleen maar 'gewestelijk' worden aangetroffen. Niettemin zijn sommige van die gewestelijke woorden tamelijk algemeen bekend, zoals buutreedner, een woord dat jaarlijks rond carnaval wel ergens in een landelijke krant opduikt.
De meeste andere regionale woorden zijn echter veel minder gewoon. Tik je een fascinerend woord als driemetjesspek op Google in, dan vind je maar enkele vindplaatsen, vaak alleen in bronnen uit het begin van de 20e eeuw.
Zo'n onbekend gewestelijk woord is weliswaar een uitermate geschikte kandidaat voor het befaamde woordenboekspel, maar in een algemeentalig woordenboek als de Dikke Van Dale kan het strikt genomen wel gemist worden. Tref je als bewerker van het woordenboek zo'n onbekend gewestelijk trefwoord aan, dan kon je tot voor kort maar twee dingen doen: het woord schrappen of het woord handhaven.
Sinds er naast de papieren editie van de Dikke Van Dale ook een digitale editie is – die geen ruimtebeperkingen kent en waarin dus veel meer informatie kan worden opgeslagen – kan zo'n gewestelijk woord ook alleen geschrapt worden in de papieren editie, maar gehandhaafd worden in de digitale editie.
Weliswaar is het nalopen van gewestelijke woorden en betekenissen geen aparte hoofdtaak van de woordenboekredactie, maar treffen we een incourant gewestelijk woord aan, dan is de kans groot dat het een attribuut 'online' krijgt.
Het gebeurt ook geregeld dat een woord dat als gewestelijk gelabeld is, een algemeentalig synoniem heeft. Een mooi voorbeeld daarvan is het trefwoord brekespel. Een brekespel is wat we tegenwoordig (in goed Nederlands?) een partypooper noemen, of in nog algemener Nederlands een spelbreker. Hoewel er een algemeen gangbaar synoniem van brekespel bestaat, heeft dit woord in de jongste editie van de Dikke Van Dale toch een volledige behandeling, inclusief een analytische definitie.
De eerste reflex van een woordenboekmaker zal zijn dat een synoniem spelbreker in dit geval wel volstaat als verklaring van brekespel. Maar bij nader inzien moet er eerst iets bij spelbreker veranderd worden voordat bij brekespel een synoniemdefinitie spelbreker volstaat. Spelbreker heeft in de papieren editie van de Dikke Van Dale twee betekenissen:
Bij de eerste betekenis staat ook het synoniem pretbederver, dat vanuit hedendaags perspectief echter veeleer een synoniem is van spelbreker in de tweede betekenis, zeker wanneer de definitie daarvan iets wordt uitgebreid.
Als het lemma spelbreker eenmaal is aangepast, waarbij meteen ook wat woordcombinaties en een citaat zijn toegevoegd voor de online-editie van de Dikke Van Dale, kan brekespel eindelijk kortweg als gewestelijk synoniem van spelbreker worden gedefinieerd:
Nadat vervolgens ook pretbederver (synoniem van spelbreker in de tweede betekenis) en spelbederver (synoniem van spelbreker in de eerste betekenis) van een juiste synoniemverwijzing zijn voorzien, is de informatiedichtheid van het woordenboek weer een stukje verbeterd.
Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale
