Toen ik tijdens mijn redactiestage bij Van Dale de beschrijving van het trefwoord men – “omschrijvende aanduiding van een derde persoon, gebruikt als men schijnbaar niet te kennen wil geven wie men bedoelt” – las, viel mij ironisch genoeg op dat juist ‘men’ degene is die volgens deze definitie gebruikmaakt van het betreffende voornaamwoord. De definitie lijkt hiermee niet alleen haar eigen vaagheid te bevestigen, ook krijgt de beschrijving door het gebruik van het archaïsche voornaamwoord een vrij formeel karakter.

Hoewel men aan het einde van de 19^e eeuw een veelgebruikt voornaamwoord was en generiek je (dat wil zeggen: je als beschrijving van een soort, waarbij je van individuele gevallen abstraheert) eigenlijk helemaal niet voorkwam, is nu een compleet ander beeld te zien. Men is in het Standaardnederlands op zijn retour en het voornaamwoord behoort tegenwoordig nog voornamelijk tot de formele taal. Deze teruggang in het gebruik van men heeft ertoe geleid dat Van Dale onlangs is begonnen met de vervanging van men, dat ruim 10.000 keer in de Dikke Van Dale voorkomt. Het woordenboek heeft immers een descriptieve functie: als een woord of uitdrukking niet meer gebruikt wordt, verliest het zijn plaats in het woordenboek. De Dikke Van Dale is daarmee een project dat altijd doorloopt. Elke dag weer is de redactie bezig met het aanpassen van oude lemma’s en toevoegen van nieuwe trefwoorden, hoewel nieuwe woorden met een tijdelijke actualiteitswaarde vaak weer even snel verdwijnen als ze gekomen zijn. Zowel de woordvoorraad van een taal als de betekenissen van woorden veranderen dus voortdurend, en het is de taak van een woordenboekenmaker om deze taalontwikkelingen op de voet te volgen. Ik ben er dan ook achter gekomen dat een goede definitie er eentje is die neutraal is en gericht is tot de hedendaagse lezer.

Bij het vervangen van men kun je je afvragen of men in principe gewoon omgezet kan worden in het veelgebruikte je of iets anders informelers, of dat er criteria zijn aan de hand waarvan je soms besluit dat behoud van men de beste optie is. Tijdens de stage heb ik me voornamelijk beziggehouden met de beantwoording van deze vraag. Hoewel je in veel gevallen een goed en hedendaags alternatief is, zijn er meerdere opties voor de vervanging van men, te weten het passief maken van de definitie, gebruik van iemand (maar in sommige gevallen ook niemand of iedereen) en gebruik van om […] te bij gereedschappen of middelen. De verschillende aanpassingen bleken vaak niet volledig willekeurig: veelal correspondeert een bepaald soort men-gebruik met een specifiek alternatief.

Ondanks het feit dat men maar een klein drieletterig woordje is en lang niet in alle definities van de Dikke Van Dale voorkomt, is de vervanging ervan van grote betekenis voor het woordenboek. Doordat Van Dale altijd alert is op taalontwikkelingen als deze, blijft de Dikke Van Dale relevant voor alle gebruikers van het Nederlands. En in het bijzonder voor mensen zoals ik, aangezien het woordenboek het voor mij – als student Nederlands en taalliefhebber – mogelijk maakt de ontwikkelingen in het gebruik van de Nederlandse taal  te volgen.

Joske IJben, vierdejaars student Nederlandse Taal en Cultuur, Universiteit Utrecht