Ik haau van jaau en jaai van maai! Klinkt gek? Niet lang meer, want de klanken van het Nederlands zijn aan het veranderen. Steeds meer mensen spreken Nederlandse klanken, zoals de au en de ij, anders uit dan vroeger. Op zich niks nieuws: taalklanken veranderen wel vaker. Wat wél opmerkelijk is, is dat vrouwen begonnen zijn met het afwijken van de voorheen gewone uitspraak. Vrouwen stonden er juist om bekend dat ze zo keurig spreken. Waarom in dit geval dan niet?

KLINKERS
Het was de taalkundige Jan Stroop die in de jaren negentig opmerkte dat Nederlandse klinkers bij sommige mensen anders klonken dan voorheen. De ij klonk steeds vaker als aai, bijvoorbeeld in het liedje Blijf bij mij van Paul de Leeuw: als je goed luistert dan hoor je dat hij ‘blaaif baai maai’ zingt. De ui klonk intussen steeds vaker als een au, de o werd meer een ow, en wat voorheen als au klonk, kreeg een langere beginklank en ging meer en meer als aau klinken. Inmiddels zijn er een heleboel bekende taalgebruikers die de nieuwe klinkers gebruiken. Cabaretière Claudia de Breij bijvoorbeeld, of beter gezegd: Claaudia de Braai. Marco Borsato. Katja Schuurmans. Carice van Houten. Eva Jinek. Allemaal taalvernieuwers.

Volgens Stroop waren het vrouwen die de klinkers voor het eerst op de nieuwe manier begonnen uit te spreken. Ze zouden ermee begonnen zijn in de jaren zeventig, en dat was een van de redenen om de nieuwe versie van het Nederlands Poldernederlands te dopen. Het poldermodel ontstond tenslotte ook in die roerige jaren, waarin oude normen werden losgelaten. Onderzoek lijkt Stroops bewering voorzichtig te bevestigen: de eerste Poldernederlandsgebruikers waren hoogopgeleide vrouwen uit de Randstad. Inmiddels hebben de mannen hun achterstand helemaal ingehaald, en spreken evenveel mannen als vrouwen Poldernederlands.

HOOGOPGELEIDE VROUWEN
Dat het Poldernederlands begon bij vrouwen, kwam voor veel mensen als een verrassing. Taalkundigen dachten namelijk dat vrouwen altijd netjes de taalregels, en dus ook de klankregels, volgden, terwijl mannen vaker zouden afwijken van de taalnorm – dat was gebleken uit onderzoek in de jaren zestig. Het Poldernederlands is een afwijking van de standaardtaal: op school leer je immers dat je netjes ij en au hoort te zeggen, en dat ‘blaaif baai maai’ slordig klinkt. Je zou dus zeggen dat het meer iets voor mannen is. Waarom gingen de Poldernederlandse vrouwen dan zo spreken?

Laten we eerst eens kijken waaróm vrouwen eigenlijk correcter zouden praten dan mannen. De verklaring daarvoor wordt meestal gezocht in het fenomeen ‘prestige’. Over het algemeen levert netjes praten namelijk aanzien op: wie correct Nederlands spreekt, heeft meer prestige dan wie dat niet doet. Aan de andere kant kan het je ook juist aanzien opleveren om níét de regels te volgen. Jongeren die straattaal spreken, bijvoorbeeld, laten met hun afwijkende taalgebruik zien dat ze buiten de gevestigde orde staan, en lekker hun eigen gang durven gaan (zie ook hoofdstuk 28 van Opzienbarende ontdekkingen over taal). Dat is cool.

Maar, stelden linguïsten in de jaren zeventig, in onze maatschappij is dat alleen positief wanneer het om mannen gaat. Iemand die zich niet de taalwet laat voorschrijven is stoer, moedig, en zelfverzekerd. Dat zijn eigenschappen die we in een man wel kunnen waarderen, maar in een vrouw niet echt. Kortom: vrouwen krijgen alleen waardering wanneer ze standaardtaal spreken, mannen krijgen ook prestige als ze dat juist niet doen.

Een andere verklaring voor het nette taalgebruik van vrouwen komt voort uit de traditionele gezinssituatie, waarin vrouwen thuis voor de kinderen zorgden, terwijl mannen buitenshuis de kost verdienden. Het idee was dat mannen hun prestige wel uit hun werk konden halen. Vrouwen hadden alleen hun nette taalgebruik om aanzien te verwerven. Bovendien moesten moeders het goede voorbeeld geven aan hun kroost: correct taalgebruik was deel van de opvoeding. Voor vrouwen zou het volgen van taalnormen dus om verschillende redenen belangrijker zijn.

POLDERVROUWEN
Terug naar het Poldernederlands. Waarom praatten de Randstedelijke vrouwen niet gewoon netjes zoals het hoorde? Stroop ziet het als een teken van emancipatie: blijkbaar mogen vrouwen sinds de revolutionaire jaren zeventig óók lekker de regels negeren. Misschien komt dat wel doordat vrouwen vaker werk buitenshuis hebben, en mannen op hun beurt meer betrokken zijn bij de opvoeding.  Andere taalkundigen wijzen erop dat het vrouwelijke initiatief in Poldernederlands minder bijzonder is dan het lijkt. Vrouwen lopen namelijk wel vaker voorop bij taalveranderingen. Dat zijn dan wel altijd veranderingen die op de een of andere manier doorgaan voor ‘chic’, zoals de Gooise r: geen standaardtaal, maar wél prestigieus. En dat klopt dan weer met het idee dat je kunt praten zoals je wilt, zolang je maar prestige haalt uit je goede baan. Hoe het ook zij: vrouwen praten zoals ze willen, en hebben op die manier het Nederlands veranderd. Vraaihaaid blaaihaaid! 

Sterre Leufkens, co-auteur van het boek Opzienbarende ontdekkingen over taal.

Dit is een artikel uit het boek Opzienbarende ontdekkingen over taal.

Verkrijgbaarheid
Opzienbarende ontdekkingen over taal is verkrijgbaar via de reguliere (online)boekhandel en in de Van Dale-webwinkel. 128 pagina’s | € 12,50 | ISBN: 9789460773280. Bekijk hier het inkijkexemplaar. Ook verkrijgbaar als e-book.