Wie had gedacht dat we eind 2021 opnieuw in een lockdown zouden zitten? Oké, we noemen het nu geen zware of harde lockdown en geven de voorkeur aan termen als avondlockdown, horecalockdown, milde lockdown, halve lockdown, zachte lockdown en – daar is hij weer – intelligente lockdown. Maar al die nuanceringen en toevoegingen zijn welbeschouwd mooipraterij en verbloemen nauwelijks de ernst van de toestand waarin we verkeren.

 Na ruim anderhalf jaar coronapandemie zijn we inmiddels wel gewend aan het woord lockdown. Toch is het een betrekkelijk nieuw woord in het Nederlands taalgebied: pas vijf jaar geleden, in 2016, maakte lockdown zijn opwachting als trefwoord in de Dikke Van Dale. In de jaren daarvoor was het woord langzamerhand courant geworden, maar nog niet in verband met epidemieën of pandemieën. Als een nieuwsmedium rond 2000 incidenteel over lockdowns berichtte, ging het meestal over het gevangeniswezen. Destijds werden ook diverse films en tv-series over het gevangenisleven uitgebracht onder de titel Lockdown.

 Het woord verwijst naar een noodmaatregel bij een gevangenisoproer in Amerikaanse huizen van bewaring. Als gedetineerden daar om wat voor reden dan ook opstandig worden, kan een gevangenisdirecteur besluiten tot wat aanvankelijk alleen in het Engelse taalgebied een lockdown werd genoemd. Dan blijven gedurende een periode van bijvoorbeeld 24 of 48 uur de cellen dicht en worden de gedetineerden niet gelucht, om zo de contacten tussen gevangenen te beperken. Het doel van zo’n lockdown is de gevangenispopulatie te kalmeren en weer in het gareel te brengen.

 In essentie betekent lockdown dus gewoon ‘opsluiting’. Pas in onze tijd en buiten de gevangenismuren kreeg het woord de enigszins menslievender betekenis die het nu heeft: een beperking van de toegang tot bepaalde locaties (bijvoorbeeld winkels, de horeca of de straat in het algemeen) om veiligheidsredenen of – in het geval van een pandemie – om redenen van volksgezondheid.

Ton den Boon, Nederlands hoofdredacteur van de Dikke Van Dale