‘Ouderen door QR de moderne analfabeten’, kopte De Telegraaf afgelopen week. Valt u iets op aan deze kop? Of leest u over het toch wel opvallende gebruik van het woord analfabeet heen? Want worden ouderen werkelijk analfabeet door de komst van de QR-code? Kunnen ze dankzij de QR opeens niet meer lezen en schrijven? Dat is immers wat hier letterlijk lijkt te staan: van de QR word je ongeletterd.

Maar letterlijk moeten we het woord analfabeet niet opvatten. Bedoeld wordt dat ouderen niet meer volwaardig kunnen meedoen aan de samenleving als gevolg van de QR-code. Dat komt doordat veel ouderen geen smartphone hebben of doordat ze digibeet zijn: vol­strekt on­kun­dig op het gebied van com­pu­ters en in­for­ma­tie­tech­no­lo­gie.

In de krantenkop wordt analfabeet dus figuurlijk gebruikt, ter aanduiding van iemand die door een gebrek aan kennis of vaardigheid niet in staat is deel te nemen aan de samenleving. Dat is een bijzonder gebruik van het woord, al komt deze figuurlijke betekenis niet helemaal uit de lucht vallen. Van Dale vermeldt analfabeet namelijk al in contexten als een financieel, een medisch analfabeet: ‘iemand die geheel onbekend is met de genoemde wetenschap of kunst’.

Wat uit de krantenkop uit De Telegraaf blijkt, is dat analfabeet nu ook zonder toevoeging figuurlijk wordt gebruikt en dan verwijst naar iemand die door gebrek aan kennis en vaardigheden niet meer mee kan in de moderne maatschappij. Dat is een relatief nieuwe betekenis, die eigenlijk al wel een plaatsje in het woordenboek verdient.

Ton den Boon, Nederlands hoofdredacteur van de Dikke Van Dale