Vorige week werd de Franse uitdrukking gilets jaunes nog vertaald als gele hesjes en moest je hun blokkadeacties als gelehesjesacties aanduiden, maar vandaag lijkt alles anders: In NRC Next schrijft Christiaan Weijts een column onder de kop Geelhesjes. Ook in de tekst zelf heeft hij het niet over gele hesjes, maar over geelhesjes:
Is er niet het gevaar dat de geelhesjes straks als nieuwe bruinhemden worden gezien?
Is dit een revolutionaire taalvernieuwing?
Door de talige associatie tussen geelhesje en bruinhemd komen de acties van de mensen die in gele hesjes hun onvrede kenbaar maken over de gevestigde orde (onder meer als gevolg van de hoge brandstofaccijnzen) in een onaangenaam rechts politiek daglicht te staan. Anders gezegd: door de actievoerders geelhesjes in plaats van gele hesjeste noemen, worden zij alleen al spellingmatig geassocieerd met bruinhemden en zo automatisch geframed als kleinburgers van ultrarechtse politieke signatuur.
Ook de rol die de hashtag heeft in de sociale media, speelt natuurlijk een rol bij het ontstaan van het woord geelhesje. Op Twitter wordt behalve de hashtag #gelehesjes namelijk ook de hashtag #geelhesje gebruikt in tweets over de acties van de gilets jaunes en hun geestverwanten in ons eigen land. Zo’n hashtag maakt dat het woord geelhesjemeteen tamelijk vertrouwd oogt.
De associatie tussen geelhesjes en het fascisme is overigens niet helemaal nieuw. Twee dagen geleden werd daar op Twitter al gewag van gemaakt:
Aanleiding voor deze tweet was een bericht dat een dag eerder, op 27 november, op het weblog Jalta was gepubliceerd:
In Frankrijk demonstreren burgers tegen de verhoging van de benzineprijs door de regering. Ze staan bekend als de ‘gele hesjes’. In Nederland willen boze burgers de straat op om te protesteren tegen de multiculturele samenleving. Het nieuwe fascisme hult zich in gele hesjes.
Van geelhesje naar geelhesjesactie
Laten we veronderstellen dat de actievoerders in hun gele hesjes wat langer actief zullen zijn, kan het woord geelhesje dan ingeburgerd raken als persoonsaanduiding? Welzeker. Het kan zich zomaar voegen in het rijtje samenstellingen van kleurnamen met namen van kledingstukken die metonymisch worden gebruikt om personen aan te duiden, variërend van blauwhemd (oude naam voor een politieagent) tot witjas (laboratoriummedewerker of zorgverlener), van groenrok (jager) tot zwartrok (geestelijke), van blauwhelm (VN-soldaat) tot roodrok (in de 17e eeuw een naam voor een Engelse soldaat) en van roodhemd (aanhanger van de Italiaanse vrijheidsstrijder Garibaldi) tot zwarthemd (aanhanger van Mussolini, oftewel fascist).
Als geelhesje ingeburgerd raakt, worden ook samenstellingen als geelhesjesactie, -beweging, -blokkade, -demonstratie, –protest en zelfs geelhesjesrevolutie mogelijk, die gemakkelijker ‘bekken’ dan gelehesjesactie e.d. en die korter zijn dan omschrijvingen als ‘acties van de gele hesjes’. Vanuit het oogpunt van taaleconomie zou inburgering van geelhesjedan ook zo gek nog niet zijn. Nog een voordeel: hoewel het bij de acties van de mensen in hun gele veiligheidshesjes natuurlijk om het collectief gaat, is het prettig dat geelhesje een woord in het enkelvoud is. Dat biedt de taalgebruiker de mogelijkheid om ook één enkel individu dat zich met die acties bezighoudt met een enkel woord aan te duiden.
Definitie
geelhesje (de, g.mv.) elk van de deelnemers aan een burgerlijke protestbeweging die in gele veiligheidshesjes de straat opgaan om actie te voeren tegen de gevestigde orde en de maatregelen van overheden waardoor zij zich gedupeerd voelen, vertaling van Frans gilet jaune
Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale
Het Woord van de Dag (#WVDD) wordt mede mogelijk gemaakt door Taalbank.nl. Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.
