Volgens het Algemeen Dagblad wordt ‘de snelle planga’ dé trend in het zomerse straatbeeld. Planga is straattaal voor ‘bril’ of ‘zonnebril’ en met een snelle planga wordt een flitsende, heel opvallende zonnebril bedoeld. Uit de digitale showrooms van  internetwinkels blijkt dat met een snelle planga vooral een zonnebril is bedoeld van het model dat lijkt op het rechthoekige venstertje waarachter de ogen van Robocop in de gelijknamige film schuilgaan. De uitdrukking snelle planga is nog jong. Zij is bekend geworden dankzij een nummer van rapper Donnie:

Volgens het woordenboek Sranantongo-Nederlands heeft planga van oorsprong verschillende betekenissen: plank, met name legplank (een trikiplanga is een strijkplank), houten vloer, bankbiljet (vooral van 100 Surinaamse dollar) en bril. Planga is een verbastering (in verschillende creooltalen) van het Nederlandse woord plank. Over de betekenisontwikkeling van (leg)plank naar bril in het Sranantongo is overigens geen informatie te vinden. Van vormovereenkomst tussen plank en bril kan nauwelijks sprake zijn.

Wel is duidelijk dat planga in de grootstedelijke straattaal al langer gebruikt wordt in de betekenis (zonne)bril. Het nogal scabreuze hiphopnummer ‘Ballen tot we vallen’ (2004) van THC DJ Chuckie is daarvan het bewijs, met een tekstfragment als

    check die baka, die tanga met die planga, ik moet die tanga vangen, ik moet die tanga ballen

Ook in het nummer ‘Regenjas & Planga’ van onder meer Faberyayo komt het woord al voor:

    Regenjas en planga, leve hollanda

Zo zien we maar: het weer blijft in de Nederlandse taal, zelfs die van rappers, altijd een dankbaar onderwerp van gesprek.

Planga vormt volgens de Nederlandse woordvormingsregels samenstellingen met andere woorden. Zo betekent plangaweer in de straattaal zonnig weer, weer dus om een zonnebril te dragen. Ineen vertaling van een Zweedse roman (waarin straattaal een rol van betekenis speelt) troffen we zelfs zonneplanga aan:

    Jorge zag beelden aan de binnenkant van zijn zonneplanga. Alle gozers in de woonkamer in de flat in Hagalund.
    Beschermende kleding, plastic handschoenen, laarzen en nieuwe bivakmutsen op.Uitgerust om een virusaanval
    uit de hel te weerstaan.

Kortom, planga lijkt hard op weg volledig te worden opgenomen in de omgangstaal, mede dankzij het nummer van rapper Donnie. Het woord verdient daarom over enige tijd wellicht een vermelding in de Dikke Van Dale. Het valt overigens nog te bezien of ook de uitdrukking snelle planga algemeentalig wordt en vervolgens zal beklijven.

Definitie

planga

(m. -’s) bril, m.n. zonnebril, Sranantongo (letterlijk: plank)

Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale

Het Woord van de Dag (#WVDD) wordt mede mogelijk gemaakt door Taalbank.nl. Dit artikel is ook te vinden op de website van Taalbank.nl.